Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki ( ang. Constitution of the United States of America) – najwyższy akt prawny obowiązujący w Stanach Zjednoczonych, podstawa systemu prawnego i ustroju politycznego . Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki jest często uznawana za pierwszą post-oświeceniową ustawę zasadniczą świata.

Wawrzyniec GoślickiCharles Henry LeeStanisław August Poniatowski Thomas Jefferson | Louis LittlepagePhilip Mazzei | James MadisonDavid Humphreys | Joe Barlow Wyraźne podobieństwa między polską a amerykańską konstytucją i kulturą polityczną są kolejnym fenomenem, zakorzenionym w historii wschodnich ziem byłej Rzeczypospolitej. Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1789 r. była pierwszą, nowoczesną “ustawą zasadniczą” w historii świata. Niedługo po niej została przegłosowana przez parlament Polski-Litwy konstytucja 3 maja 1791 r. Była ona znacznie mniej postępowa niż jej amerykański odpowiednik, ale przekształciła Rzeczpospolitą w monarchię parlamentarną z wyraźnym podziałem na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Konstytucja amerykańska pozostawała pod silnym wpływem brytyjskiej filozofii politycznej, często inspirowanej ideami, które rozwinęły się w innych krajach europejskich, w tym w Polsce. Na przykład książka Wawrzyńca Goślickiego (1530-1607) z 1568 r. “De optimo senatore” była trzykrotnie tłumaczona na język angielski przed rewolucją amerykańską. Praca ta odegrała sporą rolę w kształtowaniu brytyjskiej myśli politycznej. Książka wzbudziła zainteresowanie królowej Elżbiety I. William Szekspir wykorzystał nawet wizerunek senatora z książki jako wzór dla Poloniusza w swoim arcydziele Hamlet. W swej istocie książka Goślickiego promuje ideę, że niezbędna jest kontrola nad rządzącymi i równowaga między różnymi władzami, właśnie dlatego rządy prawa powinny obowiązywać wszystkich, w tym władców. Oczywiście Goślicki nigdy nie napisał, że „wszyscy ludzie rodzą się równi” jednak stwierdził, że „czasami ludzie sprowokowani i poirytowani tyranią oraz uzurpatorstwem króla sprawiedliwie bronią niewątpliwego prawa i swoich swobód i drogą dobrze zorganizowanego sprzysiężenia lub przy użyciu broni zrzucają jarzmo, wypędzając swych panów i władców, i biorą władzę całkowicie w swoje ręce”. Książka najprawdopodobniej wpłynęła na język i filozofię amerykańskiej konstytucji. Rzeczywiście, prezydent Thomas Jefferson (1743-1826) miał książkę w swojej bibliotece i dobrze poznał jej tezy. Wawrzyniec Goślicki był biskupem rzymskokatolickim Kamieńca Podolskiego, Chełma i Przemyśla, miast położonych na ziemiach wschodnich Rzeczpospolitej. Goślicki odegrał kluczową rolę w unii brzeskiej (1596) łączącej część ruskiej cerkwi prawosławnej z Rzymem, co doprowadziło do powstania cerkwi greckokatolickiej. Konstytucja Stanów Zjednoczonych, Źródło: Shutterstock Większość ojców założycieli konstytucji 3 maja urodziła się na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, Do przygotowania i ratyfikacji konstytucji przyczynił się król Stanisław August Poniatowski (panowanie 1764-1795), który urodził się na Polesiu w dzisiejszej Białorusi. Jego matka należała do rodziny Czartoryskich potężnej Familii arystokratycznej pochodzenia litewsko-ruskiego. Czartoryscy wywodzili się z dynastii Jagiellonów. Przed wyborem na króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego Stanisław August reprezentował różne wschodnie regiony w parlamencie polsko-litewskim oraz zajmowała stanowiska w samorządzie w tej części Rzeczpospolitej. W 1765 r. król Stanisław August Poniatowski uczynił swoim adiutantem Charlesa Henry’ego Lee (1732-1782), anglo-amerykańskiego oficera. W kolejnych latach Lee służył jako generał Armii Kontynentalnej podczas amerykańskiej wojny o niepodległość (1775-1783). Był zastępcą George’a Washingtona, ale często kłócił się ze swoim przełożonym przez co został usunięty w wojska. Generał Lee urodził się w Anglii, ale służył przez sześć lat w Ameryce Północnej w armii brytyjskiej podczas wojny francusko-indiańskiej (1754-1763). Zadomowił się w kulturze rdzennych Amerykanów. Żył wśród Irokezów, potężnej konfederacji plemiennej, która kontrolowała wschodnie regiony Wielkich Jezior. Społeczeństwo irokeskie było matriarchalne. Kobiety zajmowały kluczowe pozycje w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. W 1988 roku Kongres USA uchwalił rezolucję uznającą wpływ systemu konfederacji Irokezów na Konstytucję amerykańską. Lee poślubił Indiankę, córkę ważnego wodza, z którą miał bliźniaków. Został przyjęty do klanu i otrzymał imię Ounewateriku, czyli „Wrząca Woda”, co najprawdopodobniej odnosiło się do jego porywczego charakteru. Jako członek klanu miał prawo do zasiadania w radzie konfederacji. Lee nauczył się także mówić płynnie jednym z języków Irokezów. Co ciekawe, król pruski Fryderyk Wielki (1740-1786) uzasadniał swoją ekspansję terytorialną kosztem Polski, porównując Polaków do Irokezów. Independence Hall w Filadelfii, Źródło: Shutterstock Według Philippa Papasa, autora biografii generała Lee, jego „radykalizm polityczny ukształtował się w Europie Wschodniej i im dłużej tam przebywał, tym bardziej radykalne stawały się jego poglądy. Uważał, że polityka Europy Wschodniej i konflikty społeczne świadczyły o despotycznych i skorumpowanych reżimach absolutystycznych, które dominowały w regionie. Szczególnie niepokoiły go masy chłopów, którzy zostali zdegradowani do pańszczyzny. Lee był świadkiem, jak polscy chłopi pańszczyźniani wykonują ciężkie prace i są regularnie maltretowani.” Lee czuł empatię wobec sytuacji polskich chłopów, opisując ją jako „największy horror niewolnictwa”. W 1774 roku generał Lee opublikował broszurę, w której przekonywał, że kryzys, który rozwinął się między Wielką Brytanią a Amerykanami od zakończenia wojny francuskiej i indiańskiej, nie był jedynie sporem między metropolią a kolonią. Był częścią toczącej się uniwersalnej walki o wolność człowieka przeciwko tyranii. Lee postulował ustanowienie systemu demokratycznego opartego na masowej partycypacji politycznej, wolności sumienia i powszechnej edukacji. Amerykańscy rewolucjoniści podzielali zaangażowanie Lee w walkę na rzecz niepodległości, jednak niewielu miało równie radykalne poglądy społeczno-polityczne. Wampum Hiawathy, Flaga Ligii Irokezkiej, Źródło: Shutterstock W 1769 r. Lee został generałem majorem w armii polskiej i wziął udział w wojnie rosyjsko-tureckiej oraz walczył z konfederacją barską na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Konfederaci w sojuszu z Turkami i Tatarami walczyli przeciwko rosyjskiej dominacji i królowi. Zainteresowanie Lee nieregularną i partyzancką taktyką, które zaczęło się kształtować podczas jego pierwszego pobytu w Ameryce Północnej (1754-1760), rozwinęło się w pełni podczas wojny konfederatami. Stwierdził z sarkazmem, że „metoda prowadzenia wojny przez konfederację barską jest tak łagodna jak… w Ameryce”. Lee gorąco promował taktykę „uderz i uciekaj” podczas rewolucji amerykańskiej. Jego zdaniem armia amerykańska powinna unikać walki w otwartym polu z zawodowymi siłami brytyjskimi. Zamiast tego powinna polegać na wojnie partyzanckiej. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XVIII wieku Stanisław August Poniatowski z uwagą śledził debaty międzynarodowe toczące się na temat praw amerykańskich kolonistów. Solidaryzował się z amerykańską walką z Imperium Brytyjskim i zaprosił do swojej służby kolejnych Amerykanów. W 1786 r. nadał Louisowi Littlepage (1762–1802) z Wirginii stopień szambelana i uczynił go swoim „pierwszym poufnym sekretarzem”. W 1794 r. Littlepage przyłączył się do powstania kościuszkowskiego i brał udział w obronie Wilna przed Rosjanami. W 1788 r. Stanisław August Poniatowski mianował na oficjalnego przedstawiciela w Paryżu włoskiego lekarza Filipa Mazzei (1730-1816). Mazzei był bliskim przyjacielem prezydenta Thomasa Jeffersona. Podczas rewolucji amerykańskiej pomagał w zakupie broni dla strony amerykańskiej. Polski system polityczny stał się ważnym tematem dyskusji amerykańskich Ojców Założycieli podczas Konwencji Konstytucyjnej w Filadelfii w 1787 roku. Alexander Hamilton, odnosząc się do elekcji polskiego króla, zaproponował, by prezydenta USA wybierać dożywotnio. James Madison (1751-1836) odrzucił ten pomysł, wyrażając obawę, że w przyszłości obce rządy mogą ingerować w wybór prezydenta, tak jak miało to miejsce w przypadku wyboru króla Polski. W tym okresie Alexander Hamilton, James Madison i John Jay, pod zbiorowym pseudonimem „Publius”, opublikowali “Federalistę”, zbiór artykułów i esejów napisanych dla promowania ratyfikacji konstytucji. W książce kilkakrotnie wspomina się o Polsce, zwykle jako przykład problemów wynikających z konfederacyjnej formy rządów. Madison określił rząd Polski jako „mieszankę arystokracji i monarchii w ich najgorszych postaciach […] nienadających się do samorządności” i będący „na łasce potężnych sąsiadów”. „Najgorsze formy”, o których wspomina Madison, obejmowały liberum veto, które umożliwiało każdemu posłowi wymuszenie natychmiastowego zakończenia sesji i unieważnienie wszelkich uchwalonych już ustaw. Był to chyba najbardziej uderzający przykład słabości strukturalnych polsko-litewskiego systemu politycznego w XVIII wieku. Wśród posłów stosujących liberum veto zdecydowanie dominowali przedstawiciele wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Ta nadreprezentacja była spowodowana tym, że wschodnie ziemie Rzeczypospolitej były zdominowane przez potężne rody magnackie. Była to druga na świecie – po amerykańskiej, a pierwsza w Europie nowoczesna konstytucja. Święto narodowe uchwalono 1919 roku. Po wojnie władze komunistyczne zabroniły jego obchodów.
O Konstytucji 3 maja mówi się, że była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej, a przed francuską). Jest jednak faktem, że jeszcze przed uchwaleniem polsko-litewskiej Ustawy rządowej pojawiły się w Europie akty prawne uznawane przez niektórych za pierwsze konstytucje na świecie. Akty prawne o pewnych cechach ustawy zasadniczej powstawały w Europie co najmniej od średniowiecza. Bodaj najsłynniejszym przykładem może być angielska Wielka Karta Swobód (Magna Carta Libertatum) wydana już w 1215 roku, która między innymi zakazywała królowi więzienia wolnych poddanych i konfiskowania ich majątku bez wcześniejszego wyroku sądowego. Jej trzy punkty wciąż stanowią część obowiązującego w Anglii i Walii prawa, a całość uchodzi za podstawę brytyjskiego porządku konstytucyjnego. Jej znaczenie niełatwo przecenić, z drugiej jednak strony bardzo daleko jej do współczesnego rozumienia konstytucji. Innym przykładem dokumentu o charakterze zbliżonym do konstytucyjnego mogą być Artykuły henrykowskie, uchwalone w Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1573 roku, a zaprzysięgane każdorazowo przez nowego króla. Choć ustanawiały one szereg zasad ustrojowych, dotyczyły jednak zasadniczo jedynie praw i obowiązków monarchy, nie regulując chociażby funkcjonowania sądownictwa. Warto przyjrzeć się kilku innym aktom prawnym, które przez niektórych uznawane są za pierwsze europejskie konstytucje. Statuty San MarinoRepublika San Marino do dzisiaj nie posiada jednolitej ustawy zasadniczej, ale mianem konstytucji określa się często statuty (Statuta Decreta ac Ordinamenta Illustris Reipublicae ac Perpetuae Libertatis Terrae Sancti Marini) przyjęte w 1600 roku (a będące swego rodzaju uaktualnieniem i znacznym poszerzeniem statutów z XIII i XIV wieku), które, obok Deklaracji Praw z roku 1974 roku, wciąż stanowią podstawę systemu prawnego tego niewielkiego państwa. Trzeba jednak zauważyć, że składają się one z aż sześciu ksiąg i bliżej im do całościowego zbioru praw niż ustawy definiującej jedynie najważniejsze zasady ustrojowe. Określają one nie tylko uprawnienia Wielkiej Rady Generalnej (jednoizbowy parlament) czy też wybieranych przez nią co pół roku dwóch Kapitanów-regentów (to ich uznaje się za głowy państwa), ale też zawierają swego rodzaju kodeks cywilny oraz karny (wraz z opisem procedur sądowych) i regulują sprawy takie jak handel mięsem, wymogi dotyczące zachowania higieny w mieście, przebieg zmiany warty w siedzibie rządu czy też sposób rozgrywania zawodów w strzelaniu z kuszy i arkebuzów (Palio dei Balestrieri e degli Archibugieri). San Marino trudno więc przyznać status państwa, które jako pierwsze doczekało się konstytucji w dzisiejszym rozumieniu tego i konstytucje... Filipa Orlika5 kwietnia 1710 roku w Benderach zawarto uroczystą ugodę między nowo wybranym hetmanem z jednej, a starszyzną i wojskiem zaporoskim z drugiej strony. Nosiła ona tytuł Pakty i konstytucje praw i wolności Wojska Zaporoskiego i przez część historyków (zwłaszcza ukraińskich) uważana jest za pierwszą konstytucję na świecie. Skrajne oceny mówią, że zakładała ona zawarcie umowy społecznej i wprowadzenie trójpodziału władzy na wiele lat przed tym, gdy Rousseau i Monteskiusz opublikowali swoje koncepcje, stąd też wydaje się, że warto nieco dokładniej omówić ten dość słabo w Polsce znany dokument. Za jego autorów uznać można starszyznę kozacką znajdującą się wówczas w Benderach (nieznany jest dokładny skład zespołu redakcyjnego), a główną rolę w jego spisywaniu odegrał pisarz generalny Filip Orlik – bliski współpracownik zmarłego hetmana Mazepy i jego następca. Tekst konstytucji rozpoczyna się swoistą preambułą (z odwołaniem do Boga i krótkim wykładem historii narodu ruskiego od czasów Chazarskich), po której następuje szesnaście punktów stanowiących treść właściwą ugody. Definiują one granice państwa, ustanawiają religię państwową i władzę sądowniczą, a także określają uprawnienia poszczególnych organów sprawujących władzę. Majątek państwowy został oddzielony od prywatnej własności hetmana, a jego autorytarne rządy ograniczone przez utworzenie Rady Generalnej (rodzaj parlamentu). Dość duży był stopień demokratyzacji ustroju, bowiem w obradach Rady brali udział pułkownicy i setnicy wybierani w swoich jednostkach administracyjnych (odpowiednikiem polskich województw i powiatów były pułki i sotnie) przez ogół wojska z danego terenu oraz posłowie wysłani przez wojsko siczowe. Dlaczego zatem pomija się Pakty i konstytucje..., gdy wymienia się pierwsze europejskie ustawy zasadnicze? Przede wszystkim ze względu na okoliczności zawarcia omawianej ugody. Stało się to już po klęsce wojsk szwedzko-kozackich w starciu z armią rosyjską pod Połtawą, która oznaczała de facto kres marzeń o zbudowaniu ukraińskiej państwowości dzięki wsparciu Karola XII. Ugodę zawarto w Benderach, a więc na terytorium Turcji, dokąd wyemigrowała starszyzna kozacka wraz z kilkoma tysiącami wojska. Filip Orlik napisał więc konstytucję dla państwa, które nie tylko nie istniało, ale też nie miało już żadnych szans na powstanie. Co więcej, jej punkt drugi oddawał Ukrainę pod protektorat Szwecji. Inna rzecz, że mimo licznych cech nowoczesności, dokument ten zawierał też wiele elementów świadczących o jego tradycyjnym charakterze. Po pierwsze była to ugoda między hetmanem a jego wojskiem (utożsamianym z narodem politycznym), bardzo przypominająca inne porozumienia między władcami a poddanymi czy też (do pewnego stopnia) ugody zawierane z Kozakami przez królów Rzeczpospolitej i carów Rosji. Trójpodział władzy (szczególnie na wykonawczą i ustawodawczą) został sformułowany dość mgliście i można go porównać do rozwiązań panujących od dawna w Polsce. Oprócz punktów poświęconych poszczególnym organom władzy, znalazł się tam również zapis dotyczący miasta i szpitala w Trechtymirowie czy też punkt zobowiązujący hetmana do starań o zawarcie sojuszu z Chanatem Krymskim. Podsumowując, zaznaczyć trzeba, że konstytucja Filipa Orlika była pozbawiona praktycznego znaczenia – wydaje się, że jej przepisy nie weszły realnie w życie nawet wśród przebywających na emigracji Kozaków. Mimo podkreślanej przez niektórych nowoczesności, jest to jednocześnie dokument, w którym nie brakuje niejasnych sformułowań, tkwiący głęboko w swojej epoce, co widoczne jest, jeśli porówna się go z podobnymi aktami prawnymi z historii Rzeczpospolitej i Kozaczyzny oraz ich wzajemnych ambicjeW 1729 roku na Korsyce wybuchło powstanie przeciwko genueńskiemu panowaniu, a ponieważ nie udawało się go stłumić, poproszono o interwencję Ludwika XV. Żołnierze francuscy wylądowali na wyspie w roku 1735, co zapoczątkowało dwudziestoletni okres chaosu i walk partyzanckich. Sytuacja zmieniła się dopiero wraz z przybyciem Pasquale Paolego, który w 1755 roku ukrócił anarchię i rodowe wendetty, a następnie proklamował republikę, nadając jej napisaną przez siebie konstytucję. Cztery lata później Francuzi opuścili wyspę (powodem było zaangażowanie w wojnę siedmioletnią) i choć Genueńczycy kontrolowali porty, to jednak nowy rząd korsykański sprawował przez kilka lat realną władzę. W 1768 roku Genua sprzedała wyspę Francuzom, którzy podporządkowali ją sobie w roku 1769 po wielu miesiącach walk z bohaterskimi obrońcami. Pasquale Paoli (portret pędzla Henry’ego Williama Beecheya, ok. 1810 r.) Krótka preambuła korsykańskiej konstytucji informuje, że odzyskawszy wolność i chcąc zapewnić sobie trwałą formę rządów, lud korsykański, jako swój własny suweren, postanowił spisać konstytucję, z której wywodziłoby się szczęście narodu. W słowach tych odbijają się oświeceniowe idee: wolności jako przyrodzonego człowiekowi prawa, woli ludu jako źródła władzy czy też dobra narodu jako celu, który powinien przyświecać rządzącym. Za nowoczesne rozwiązanie można uznać nadanie szerokich uprawnień demokratycznie wybieranemu (prawo głosu miał każdy dorosły mężczyzna) parlamentowi (zbierał się raz na rok), który nie tylko uchwalał nowe prawa i decydował o wysokości podatków, ale także powoływał i odwoływał przedstawicieli władzy wykonawczej z głową państwa (generałem) włącznie. Trzeba jednak zauważyć, że Paoli w dużej mierze po prostu uporządkował i dostosował do swoich czasów zwyczaje i prawa już na Korsyce znane i obowiązujące jeśli nie współcześnie, to w przeszłości, a korzeniami sięgające nawet XI wieku. Z tego między innymi wynikał brak rozdziału między władzą wykonawczą a sądowniczą, który jest największym mankamentem korsykańskiej konstytucji. Mimo iż parlament wybierany był demokratycznie, generał mógł na mocy prawa zwyczajowego umieszczać w zgromadzeniu wskazane przez siebie osoby, a ponadto nie było regulacji, które zabraniałyby zasiadania w nim osobom należącym już do władzy wykonawczej lub sądowniczej, przez co zawsze stanowiły one istotną część legislatywy. Korsykańska konstytucja powstała wcześniej niż amerykańska i obowiązywała dłużej niż Konstytucja 3 maja, a mimo to rzadko wymienia się ją w gronie pierwszych europejskich ustaw zasadniczych. Z jednej strony jest to spowodowane klęską korsykańskiego powstania i niewielkim znaczeniem efemerycznej wyspiarskiej republiki, z drugiej zaś charakterem dzieła Paolego, które nie spełnia wszystkich oświeceniowych kryteriów nowoczesności. Do wspomnianych wcześniej wad korsykańskiej konstytucji trzeba dodać i to, że zbyt często jest ona nieprecyzyjna oraz nader lakoniczna i pomija sprawy, które powinny być przez ustawę zasadniczą regulowane – nawet tak podstawowe, jak uprawnienia parlamentu, które w dużej mierze opierały się wciąż na prawie zwyczajowym. Na koniec warto wspomnieć, że w 1765 roku, na prośbę rywala Paolego, Mathieu Butafocco, projekt nowej konstytucji dla Korsyki przygotował (choć nie ukończył w pełni) Jean Jacques Rousseau, który był jednak przekonany, że ma poparcie korsykańskiego generała. Wizja francuskiego filozofa zakładała powstanie społeczeństwa i państwa opartego na rolnictwie i żyjącego w zgodzie z naturą, a przy tym demokratycznego i urzeczywistniającego ideały wolności i równości. Oczywiście koncepcje te nigdy nie zostały wcielone w życie i nikt tego nawet nie epoka wolnościRównież Szwedzi chlubią się niekiedy pierwszą europejską konstytucją. Już w pierwszej połowie XVII wieku wydano tam pierwszy akt prawny regulujący częściowo wzajemne stosunki między różnymi organami władza państwowych, tak zwaną Formę rządu (regeringsform). Blisko sto lat później, po porażkach i śmierci Karola XII (1718 rok) riksdag przyjął w maju 1720 roku ustawę, która miała zdaniem niektórych charakter konstytucji, a z pewnością stała się głównym dokumentem regulującym szwedzki ustrój. Na jej mocy znacznie ograniczono uprawnienia króla, a głównym ośrodkiem władzy uczyniono stanowy parlament, przed którym odpowiadała Rada Królestwa stanowiąca formę rządu (król miał w niej dwa głosy i musiał zaakceptować decyzje większości). Trudno jednak uznać Formę rządu z maja 1720 roku za nowoczesną konstytucję. Tworzyły ją przynajmniej trzy akty prawne, z których dwa pozostałe to ordynacja riksdagu z roku 1723 i edykt o wolności druku z roku 1766. Dodatkowo ustrój państwa regulowały też akty zobowiązań królewskich (1719, 1720, 1751 i 1752 rok) i akty elekcyjne (1719, 1720, 1743). Początkowo trzech pierwszych aktów konstytucyjnych nie można było w ogóle zmieniać, zaś w 1766 roku postanowiono, że może to nastąpić jedynie wówczas, gdy propozycje reformy przedstawione na jednym posiedzeniu parlamentu zostaną jednomyślnie (tzn. przez każdy stan) zaakceptowane na następnym. Procedura ta obowiązuje do dziś. Poza tym, że szwedzka konstytucja nie stanowiła zwartego tekstu (podobnie jest również obecnie), nie realizowała ona idei trójpodziału władzy, bowiem riksdag posiadał nie tylko uprawnienia ustawodawcze, ale również pewien zakres prerogatyw właściwych dla władzy wykonawczej, a także sprawował częściową władzę sądowniczą. Choć źródłem wszelkiej władzy miał być lud, to jednak o równości wszystkich jego członków nie było mowy, choć różnice stanowe trochę absolutyzm konstytucyjnyGustaw III (portret pędzla Lorensa Pascha młodszego, ok. 1777 r.) Zapoczątkowana w 1718 roku epoka wolności dobiegła końca w roku 1772 wraz z bezkrwawym zamachem stanu dokonanym przez króla Gustawa III pod pozorem ukrócenia rzekomej anarchii i ratowania kraju przed zagrożeniem zewnętrznym. Doszło do uchwalenia nowej Formy rządów, która anulowała wszystkie akty prawne przyjęte po 1680 roku. Wprawdzie nie wprowadzono pełnego absolutyzmu, ale uprawnienia riksdagu ogromnie zmniejszono, przekazując większość kompetencji monarsze. Dodatkowo nieprecyzyjne i częściowo sprzeczne zapisy pozwalały mu na faktyczne poszerzanie swoich prerogatyw. Nowa konstytucja przewidywała też jedynie częściowy trójpodział władzy. Jak widać z powyższego przeglądu, żadna z konstytucji europejskich poprzedzających Ustawę rządową uchwaloną 3 maja 1791 roku nie spełnia wymogów stawianych nowoczesnej ustawie zasadniczej, a wynikających z oświeceniowych koncepcji filozoficznych. Z drugiej strony warto pamiętać, że już wcześniej podejmowano próby mniej lub bardziej całościowego uregulowania i skodyfikowania podstawowych zasad ustrojowych obowiązujących w danym państwie, a niektóre z tych prób (szczególnie konstytucja korsykańska Pasquale Paolego i ukraińska autorstwa Filipa Orlika) znacznie wyprzedzały pod pewnymi względami swoje czasy. QUIZ:Jak dobrze znasz polskie konstytucje? Sprawdź się w naszym quizie! Bibliografia: Andersson Ingvar, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967. Blaszke Marek, Wstęp, [w:] Jan Jakub Rousseau, Projekt konstytucji dla Korsyki, przełożył, wstępem i przypisami opatrzył Marek Blaszke, Warszawa 2009, s. 7-69. Carrington Dorothy, The Corsican Constitution of Pasquale Paoli (1755–1769) „The English Historical Review”, Vol. 88, No. 348 (Jul. 1973), pp. 481-503. Jakowenko Natalia, Historia Ukrainy. Od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, Lublin 2000. Kersten Adam, Historia Szwecji, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973. Majgier Bronisław, Pierwsza konstytucja dla Ukrainy hetmana Filipa Orlika z 1710 roku, Przemyśl 2005. Sagan Stanisław, Zarys ustroju politycznego Szwecji, Katowice 1992. The Constitution of 1755, [w:] [dostęp: 3 maja 2011], . Autorem tekstu Pierwsze konstytucje europejskie jest Roman Sidorski. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA
Dokument ten podpisało ponad 100 osób. 3 maja 1791 r. konstytucja została uchwalona w nadzwyczajnym trybie. Można więc na tej podstawie stwierdzić, że konstytucja została uchwalona w drodze swoistego zamachu stanu. Przebieg całej sejmowej sesji został starannie zaplanowany przez zwolenników reform ustrojowych.
Opublikowano: 2018-05-03 09:10:15+02:00 · aktualizacja: 2018-05-03 12:56:26+02:00 Dział: Polityka Polityka opublikowano: 2018-05-03 09:10:15+02:00 aktualizacja: 2018-05-03 12:56:26+02:00 Sejm Czteroletni po burzliwej debacie 3 maja 1791 r. przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja. Była drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Według historyka prof. Henryka Samsonowicza, Konstytucja 3 Maja stanowi ważny element pamięci zbiorowej, bez której żadna wspólnota istnieć nie może. Jego zdaniem, Polska odzyskiwała niepodległość trzykrotnie: właśnie 3 maja 1791 r. oraz 11 listopada 1918 r. i 4 czerwca 1989 r. Celem ustawy rządowej miało być ratowanie Rzeczypospolitej, której terytorium zostało uszczuplone w wyniku I rozbioru przeprowadzonego przez Prusy, Austrię i Rosję w 1772 r. Konstytucja została uchwalona na Zamku Królewskim w Warszawie. Przebieg sesji, rozpoczętej około południa, był wyreżyserowany. Na początku odczytano odpowiednio spreparowane depesze dyplomatyczne ukazujące zmieniającą się na niekorzyść Rzeczypospolitej koniunkturę relacji międzynarodowych. Sejmującym podsuwano niejako wniosek, że w tej sytuacji bezpieczeństwo państwu zapewnić może tylko jego wzmocnienie przez uchwalenie nowej formy rządu. Na polecenie króla odczytano jej projekt. Wzbudził on wiele głosów sprzeciwu — pisze prof. Piotr Ugniewski w artykule „Jak uchwalono Konstytucję 3 Maja” opublikowanym na portalu Oponenci podnosili fakt, że projekt konstytucji mówi o dziedziczności tronu, co jest niezgodnie z zaprzysiężonymi przez Stanisława Augusta paktami conventami. Wskazywali także na niezgodny z regulaminem tryb obrad nad projektem konstytucji. Król przemawiał trzykrotnie, wskazując pilną konieczność naprawienia dawnego ustroju. W końcu, gdy podniósł rękę na znak chęci zabrania głosu po raz czwarty, odebrano ten gest przypadkiem jako wezwanie do przyjęcia projektu przez aklamację. Co rzeczywiście w następstwie tego nieporozumienia nastąpiło. Odezwały się wtedy okrzyki „Wiwat król! Wiwat Konstytucja!”. Stanisław August złożył od razu przysięgę na +Ustawę Rządową+ na ręce biskupa krakowskiego, Feliksa Turskiego — pisze prof. Ugniewski. W pierwszych zdaniach dokumentu podkreślano jedność państwa, czego wyrazem miał być jeden rząd, skarb i armia. Artykuł pierwszy konstytucji potwierdzał dominującą rolę religii katolickiej. W drugim zaakcentowano pozycję szlachty, gwarantując jej przyznane dawniej przywileje. Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej konstytucyi uznajemy; każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi, jej świętość do szanowania, jej trwałość strzeżenia poruczamy, jako jedyną twierdzę ojczyzny i swobód naszych — podkreślono w ustawie. Artykuł trzeci dokumentu potwierdzał prawo mieszczan do samostanowienia w istotnych sprawach, posiadania ziemi oraz przyjmowania ich do stanu szlacheckiego. Artykuł czwarty utrzymywał poddaństwo chłopów wobec szlachty, przyjmując jednak włościan „pod opiekę prawa i rządu krajowego”, co gwarantowały umowy zawarte przez nich z właścicielami ziem. Przyznawano także wolność każdemu chłopu przybywającemu lub wracającemu po ucieczce, co miało zachęcać włościan z innych krajów do zamieszkania w Polsce. Konstytucja ustanowiła trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał stanowić dwuizbowy parlament, składający się z Sejmu - 204 posłów spośród szlachty i 24 plenipotentów miast - oraz Senatu (złożonego z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod przewodnictwem króla), o ograniczonej roli. Funkcję wykonawczą miał sprawować król i odpowiedzialny przed Sejmem rząd, zwany Strażą Praw, który tworzył prymas oraz ministrowie policji, pieczęci (spraw wewnętrznych), skarbu, wojny i spraw zagranicznych. Król mógł powoływać ministrów, senatorów, biskupów, oficerów i urzędników, a podczas wojny był wodzem naczelnym armii. Rolę sądowniczą w państwie powierzano niezależnym trybunałom. Planowano reformę sądownictwa oraz utworzenie sądów ziemskich i miejskich, a także Trybunału Koronnego i sądów asesorskich. Rozdział szósty dokumentu dotyczył organizacji Sejmu. Likwidował instrukcje poselskie nakładające na posłów obowiązek zajmowania stanowiska zgodnego z wolą wyborców i znosił liberum veto, wprowadzając głosowania większościowe. Kadencja miała trwać dwa lata, a posiedzenia zwoływane w zależności od potrzeb. Co 25 lat miał obradować Sejm nadzwyczajny, na którym posłowie mieli pracować nad poprawą konstytucji. Wprowadzono tron dziedziczny, likwidując wolną elekcję. Następcą tronu po Stanisławie Auguście miał być elektor saski Fryderyk August, wnuk Augusta III Sasa i jego potomkowie. Na wypadek śmierci króla lub niemożności sprawowania przez niego funkcji regencję miała sprawować Straż Praw po przewodnictwem królowej lub prymasa. Ostatni artykuł dokumentu poświęcono „sile zbrojnej narodowej”, której celem miała być obrona suwerenności kraju. Uchwalenie Konstytucji 3 Maja odbiło się szerokim echem w całej Europie. Po 3 maja Stanisław August przeżywał okres swej największej popularności, autentycznego uwielbienia dla +ojca ojczyzny+, a także poklasku oświeconej Europy, gdzie jedynie w radykalnych kołach rewolucji francuskiej dezaprobowano +monarchizm+ Konstytucji 3 Maja — pisze historyk prof. Jerzy Michalski, autor biografii Stanisława Augusta („Stanisław August Poniatowski”). W opinii znawczyni XVIII-wiecznych dziejów Polski prof. Zofii Zielińskiej, Konstytucja 3 Maja stanowiła zasadniczy zwrot w porównaniu z ustrojem wcześniejszym, zdecydowanie republikańskim. Silna jak na polskie tradycje centralna władza wykonawcza, silna w niej pozycja króla, wreszcie istotne prerogatywy, jakie zachowywał władca w Sejmie, przesądzają o tym, że ustrój stworzony przez ustawę rządową możemy uznać za monarchizm, którego granice wyznaczała konstytucja, a więc za monarchizm konstytucyjny. Nie tylko tekst ustawy rządowej, ale także okoliczności jej wprowadzenia, były przedmiotem analiz badaczy. W książce „Czy Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja?” historyk epoki stanisławowskiej prof. Bartłomiej Szyndler dowodzi, że ustanowienie konstytucji odbyło się z pogwałceniem prawa i przy silnym sprzeciwie szlachty, która oprotestowała przede wszystkim pomysł zniesienia elekcji tronu poprzez zastąpienie go jego sukcesją (było to sprzeczne z umową pacta conventa, dołączoną do artykułów henrykowskich z 1573 r.). Jak pisze Szyndler, w trakcie obrad Sejmu przeciwnikom reform grożono śmiercią, a posła kaliskiego Jana Suchorzewskiego kopano. Między innymi zastraszeniu posłów opozycji - tłumaczy historyk - służyć miało wyprowadzenie rankiem 3 maja z koszar oddziałów gwardii pieszej koronnej i obstawienie nimi Zamku Królewskiego, gdzie odbywały się obrady nad konstytucją. Co do tego, że konstytucję wprowadzono na drodze zamachu stanu, nie miał najmniejszej wątpliwości sam jej inicjator Stanisław August, który szczerze wyznał: „A na dniu trzecim maja pluralitas [większości] nie było, ponieważ nie było turnusu [głosowania], a unaminitas [jednomyślności] że nie było, same protestacje okazują” — podaje Szyndler. CZYTAJ WIĘCEJ: „Konstytucja 3 Maja 1791 r. – zwieńczenie tradycji czy ustrojowa rewolucja?” Próba wprowadzenia konstytucji w życie została zniweczona już w połowie 1792 r. Było to związane z konfederacją targowicką (zawiązaną przez przywódców obozu magnackiego w celu przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej i pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja) i wkroczeniem armii rosyjskiej w granice Polski. Ustawa Rządowa (…) była przedmiotem podziwu światłych środowisk europejskich jako druga ustawa tego rodzaju na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, uchwalonej w roku 1787. Mimo jej unicestwienia pozostawiła ważne przesłanie dla Polaków na przyszłość, jak osiągać bez przemocy porozumienie w podstawowych dla dobra publicznego sprawach — pisze prof. Piotr Ugniewski w artykule „Jak uchwalono Konstytucję 3 Maja”. mly/PAP - Nie musisz wychodzić z domu, by przeczytać najnowszy numer tygodnika „Sieci”! Kup e - wydanie naszego pisma a otrzymasz dostęp do aktualnych jak i archiwalnych numerów największego konserwatywnego tygodnika opinii w Polsce. Szczegóły na: Publikacja dostępna na stronie: PIERWSZE KONSTYTUCJE. Termin konstytucja obecnie oznacza ustawę zasadniczą określającą ustrój polityczny państwa uprawnienia władz,oraz prawa i obowiązki obywateli. Dawniej oznaczał zwykłą ustawę sejmową.W XVIII wieku pierwsza konstytucja powstała w Stanach Zjednoczonych w roku 1787. Gdzie powstała pierwsza konstytucja? Na to pytanie postaramy się odpowiedzieć w tym artykule. Ale najpierw wyjaśnić w dzisiejszym rozumieniuPierwsza na świecie konstytucja we współczesnym rozumieniu pojawiła się w stanach ZJEDNOCZONYCH. Pod tym pojęciem rozumie się podstawowy zbiór przepisów, który reguluje podstawy państwa urządzenia. To nie tylko zbiór aktów prawnych – jest to podstawowa baza prawna, na którą надстраивается wszystko konstytucji w starożytnościNajbardziej znanych osobowości, które internalized pierwsze doświadczenie prawnej współdziałania państwa i zwykłych obywateli - Solon (ateński архонт), rzymski król Сервий Туллий, spartan Ликург. Wszyscy oni stworzyli zbiór przepisów, które żyło społeczeństwo. Na przykład, w Sparcie postanowienia Ogromny ретры, która наделяла lud najwyższej władzy, przekazywane z pokolenia na pokolenie ustnie. Wskazówka miał zbierać się nad rzeką i podejmować decyzje, które wcześniej zostały przygotowane z San MarinoPierwsza na świecie konstytucja została zatwierdzona w карликовом europejskim państwie San Marino. Ustawa zasadnicza tam wzięli w 1600 roku, podstawę jego wynosił miejskiej statut XIV konstytucja Filipa OrlikaPierwsza na świecie konstytucja - dokument Filipa Orlika z 1710 roku. Sporządzona była w mieście Giętarki na terenie Imperium Osmańskiego. Dziś znajduje się na terenie republiki Naddniestrza (Mołdawia). Konstytucja stanowiła umowa między hetmana Filipa Орликом i kilkoma старшинами. Jednak ona nie miała żadnej mocy prawnej. Pierwszy na świecie zbiór przepisów, który również nazywał się konstytucją, ale już miał pełną moc prawną na terenie całego kraju, ó ustawa zasadnicza konstytucja USAGłówny ustawa, uchwalona 17 września 1787 roku na Radzie w Filadelfii, jest w konstytucji w dzisiejszym znaczeniu. Składa się z siedmiu artykułów. Jednak i wszystkie poprawki (dwadzieścia siedem) są uważane za integralną jej częścią. Przepisy określają podstawowy ustrój państwowy, ustalają podział władzy na ustawodawczą (kongres), wykonawczą (prezydent) i sądowniczą (sądy, najwyższym z nich jest Najwyższy).Pierwsza konstytucja USA oficjalnie uważany za pierwszy na świecie w nowoczesnym prawnym rozumieniu tego w okresie Wojny o niepodległość omawiano różne projekty ustawy zasadniczej. W 1777 roku, Drugi kongres Kontynentalny przyjął Artykuły Konfederacji. Dokument ten określał USA jak szok, czyli unia kilka niezależnych państw z minimalnymi uprawnieniami władzy centralnej. To nie była pierwsza na świecie konstytucja, ale został on zaprojektowany właśnie na podstawie Artykułów tego dokumentu była w tym, że przy każdym głosowaniu każdy stan наделялся prawo weta, czyli mógł zablokować każdą decyzję Kongresu Konfederacji. Zasada ta nie pozwalało podejmować ważne decyzje w kluczowych kwestiach, faktycznie Kongres był wrześniu 1786 roku posłowie od 5 państw zebrali się w Annapolis, aby zmienić Artykułów Konfederacji. Jednak przedstawiciele innych państw albo w ogóle ignorowali spotkanie, albo nie mogli się dostać. Posłowie od 5 zjednoczonych zwrócił się do Rady z prośbą o zwołanie w Filadelfii wszystkich przedstawicieli z celem przeglądu punkty konstytucja w EuropieW 1772 roku Rosja, Prusy i Austria wykorzystali słabość Polski – nastąpił pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej. Właściwie wszystkie duże drapieżniki откусили sobie ogromne terytorium, bez jakiegokolwiek zagrożenie zniszczenia państwa zaktywizowała wewnętrzną walkę polityczną w Polsce. W sejmie walczyły dwie partie: patriotyczne (zwolennicy reformy) i старошляхетская (konserwatywny).6 października 1788 roku patriotyczne partia wzięła górę. Zmieniła sejm z zwyczajnym w конфедеративный. To oznaczało, że teraz decyzje na nim powinny być podejmowane większością głosów, i nikt nie miał prawo partia starała się całkowicie zreformować ustrój państwowy Polski, ale siła ich przeciwników była wielka. Wtedy reformatorzy idziemy na przebiegłości skorzystali z urlopu aby wyjechać opozycyjnych posłów i przyjęli nową konstytucję 3 maja 1791 konstytucja Rzeczypospolitej 1791 roku, choć nie отменяла swobody szlachty, ale zatwierdziła za mieszczanszerokie demokratyczne prawa: nietykalności osobistej, prawa własności ziemi, prawa przedstawicielstwa w sejmie, 3 maja 1791 roku, jest uważany za pierwszego w konstytucja ZSRRPierwsza ustawa zasadnicza nowej republiki Radzieckiej pojawił się w 1818 roku i składał się z sześciu rozdziałów:Prawa pracowników i pracujących systemu nowej herbie i konstytucja ZSRR stanowiła zbiór poszczególnych sklepień, z których każdy regulował swoją sferę. Najwyższym organem władzy był Ogólnorosyjskiego zjazdu Rad robotniczych, żołnierskich, chłopskich i kozackich posłów. Tak jak zebrać wszystkich przedstawicieli bardzo trudne, między tymi zjazdami jego funkcję pełnił Rosyjskie Centralny Komitet Wyborczy (ВЦИК). Jego sekretarz i członkowie wybierani byli na i ВЦИК mieli szerokie uprawnienia w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej: przyjęcie w skład RFSRR nowych republik, podjęcie decyzji o opuszczeniu kraju, relacje z zagranicą, w tym ogłoszenie o wojnie i pokoju, wprowadzenie nowych podatków, i ВЦИК – to, że ustawodawca z szerokimi uprawnieniami, nie są w stanie rozwiązywać bieżące obecnych zadania. Tymi sprawami zajmowała się rząd ó Rada Komisarzy Ludowych (СНК). СНК miał prawo wydawania dekretów, zarządzeń, instrukcji, które były wymagane do zarządzania ogóle konstytucja ZSRR w pełni usuwała stare tryb: należała dyktatura proletariatu, декларировались prawa robotników i chłopów na wolny praca, darmową naukę i medycynę. W kraju powstała socjalistyczna gospodarka. Konstytucja 3 Maja była drugim takim dokumentem na świecie - po konstytucji Stanów Zjednoczonych - i pierwszym w Europie. Jej oryginał z 1791 roku można oglądać do czwartku w gmachu Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie. Polska znajdowała się wtedy w kryzysie. Była już po pierwszym rozbiorze - mówi dr Maciej
zapytał(a) o 18:09 gdzie i kiedy uchwalono 1 na świecie konstytucje Odpowiedzi M-cinek odpowiedział(a) o 18:13 Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA (17 września 1787 r.). Za drugą na świecie, a pierwszą w Europie, uznaje się najczęściej polską Konstytucję 3 Maja z 1791 r. na swiecie Stany Zjednoczone Ameryki w 1787r a w Europie Polska w 1791r w europie pierwsi mielismy my a na swiecie amerykanie xoo500 odpowiedział(a) o 13:09 w w 17 września 1787r. Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub
3. Geneza konstytucji pisanej: a) I konstytucja pisana na świecie była konstytucją Stanów Zjednoczonych ( 1787 r.) poprzedzona była tzw. Małymi konstytucjami poszczególnych stanów b) II na świecie a najstarszą w Europie była konstytucja polska z 03-05-1791r. ( ustawa rządowa c) III na świecie była konstytucja Francuska z 03-09

Pierwsze konstytucje Konstytucja (z łaciny constitutio – ustanowienie), akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu odkreślenia jego wyjątkowego charakteru. W przeszłości w Rzeczypospolitej tym terminem określano ustawy sejmowe – drukowano je po łacinie, a od połowy XVI wieku w języku polskim. Pierwszym tego typu dokumentem w Polsce była konstytucja Nihil novi z 1505 roku. W XVIII wieku, epoce oświecenia, termin „konstytucja” zyskał nowe znaczenie – społeczeństwo postrzegano jako akt umowy społecznej, a najkorzystniejszym sposobem prowadzenia rządów jest trójpodział władzy (myśli Monteskiusza). Konstytucja Stanów Zjednoczonych - po wielu burzliwych wydarzeniach uchwalona 17 września 1787 roku w Filadelfii - pierwsza konstytucja na świecie - pracowali nad nią m. in. Benjamin Franklin i Jerzy Waszyngton - konstytucja federalna (USA miały charakter federacyjny – składały się z kilkunastu stanów – federacji) - kompromis między stanami Południa i Północy Konstytucja 3 maja - uchwalona 3 maja 1791 roku w Warszawie - pierwsza w Europie ustawa zasadnicza - efekt prac Sejmu Wielkiego i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego - autorzy tekstu: Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj oraz Scypion Piattoli Konstytucja francuska - uchwalona 3 września 1791 roku w Paryżu - efekt prac Konstytuanty (przekształconego Zgromadzenia Narodowego – w jego skład wchodził stan trzeci) - ustanowiła z Francji monarchię konstytucyjną opartą na trójpodziale władzy - władzę wykonawczą sprawował król, ustawodawczą Zgromadzenie Prawodawcze (prawa wyborcze posiadała jednak najbogatsza część ludności) - obowiązywała tylko do 1792 roku Ważne postaci: Karol Ludwik Monteskiusz - francuski prawnik, myśliciel, pisarz polityczny. Adwokat, następnie radca, prezes parlamentu (sądu) w Bordeaux. Członek Akademii Francuskiej. Jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego Oświecenia. Prekursor liberalizmu. W znanym dziele O duchu praw wyłożył teorię dobrze rządzonego i praworządnego państwa, głosząc, że państwo jest wynikiem umowy społecznej obywateli dla ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Opublikował Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej. Rozgłos i uznanie przyniosły mu dzieła o charakterze literackim, m. in. Listy perskie zawierające zjadliwą krytykę feudalnej Francji. Benjamin Franklin – uczony filozof, polityk i naukowiec amerykański. Dążył do zjednoczenia Ameryki, w czasie walk o niepodległość USA prosił Francję o pomoc, był także ambasadorem w Paryżu. Skonstruował piorunochron. Był jednym z autorów konstytucji USA, opowiadał się za zniesieniem niewolnictwa. Ten materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.

2O0cA.
  • 63vk7wbla5.pages.dev/398
  • 63vk7wbla5.pages.dev/101
  • 63vk7wbla5.pages.dev/237
  • 63vk7wbla5.pages.dev/50
  • 63vk7wbla5.pages.dev/234
  • 63vk7wbla5.pages.dev/382
  • 63vk7wbla5.pages.dev/148
  • 63vk7wbla5.pages.dev/193
  • 63vk7wbla5.pages.dev/97

    • 3 pierwsze konstytucje na świecie